લઘુમતીઓ માટે શૈક્ષણિક યોજનાઓ

લઘુમતીઓ માટે શૈક્ષણિક યોજનાઓ

સમાચાર:
• છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં લઘુમતી શિક્ષણ પ્રત્યે કેન્દ્રની નીતિમાં પરિવર્તન આવ્યું છે. તેણે ધાર્મિક લઘુમતીઓ માટે બે મુખ્ય શૈક્ષણિક યોજનાઓ બંધ કરી દીધી છે અને લઘુમતી બાબતોના મંત્રાલયના કાર્યક્રમો પર થતા ખર્ચમાં ધીમે ધીમે ઘટાડો કર્યો છે. 

ભારતમાં ધાર્મિક લઘુમતીઓ
• ભારતમાં ધાર્મિક લઘુમતી સમુદાયોના 30 કરોડ (20%) લોકો વસે છે . આમાં રાષ્ટ્રીય લઘુમતી અધિનિયમ, 1992 ની કલમ 2(c) હેઠળ સૂચિત છ ધર્મોનો સમાવેશ થાય છે. 
• મુસ્લિમોની સંખ્યા 14.2% છે, ત્યારબાદ ખ્રિસ્તીઓ 2.3%, શીખો (1.7%), બૌદ્ધ (0.7%), જૈનો (0.4%) અને ઝોરોસ્ટ્રિયન (લગભગ 57,000) છે.

ધાર્મિક લઘુમતીઓ માટે શિષ્યવૃત્તિ શા માટે રજૂ કરવામાં આવી? 
• કેટલાક લઘુમતીઓ આર્થિક, આરોગ્ય અને શિક્ષણમાં પડકારોનો સામનો કરે છે. પગારવાળી નોકરીઓમાં તેમની ભાગીદારી ઓછી છે. ઘણા લોકો અનૌપચારિક ક્ષેત્રમાં રોકાયેલા છે, જેની લાક્ષણિકતા ઓછી વેતન, નબળી સામાજિક સુરક્ષા અને નબળી કામ કરવાની પરિસ્થિતિઓ છે.
• રાજિન્દર સચ્ચર સમિતિ, 2006 એ તારણ કાઢ્યું હતું કે વિકાસના લગભગ તમામ પરિમાણોમાં લઘુમતી વંચિત અને ઉપેક્ષિત છે અને અનેક સામાજિક અને આર્થિક ક્ષેત્રોમાં મુખ્ય પ્રવાહની પાછળ છે. 
o 'મોટા પ્રમાણમાં, મુસ્લિમો SC/ST થી થોડે ઉપર છે પરંતુ હિંદુ ઓબીસી [અન્ય પછાત વર્ગો], અન્ય લઘુમતી અને હિન્દુ સામાન્ય [મોટેભાગે ઉચ્ચ જાતિઓ] ગણાતા લગભગ તમામ સૂચકાંકોમાં નીચે છે,' અહેવાલમાં જણાવાયું છે.
• તે જ સમયે, નોટિફાઇડ લઘુમતીઓને અસર કરતા મુદ્દાઓ પ્રત્યે 'વધુ કેન્દ્રિત અભિગમ સુનિશ્ચિત કરવા' જાન્યુઆરી 2006 માં સામાજિક ન્યાય અને સશક્તિકરણ મંત્રાલયમાંથી નવું મંત્રાલય બનાવવામાં આવ્યું હતું .
• ત્યારબાદ, સરકારે લઘુમતીઓના કલ્યાણ માટે તેના 15-પોઇન્ટ પ્રોગ્રામમાં સુધારો કર્યો. શૈક્ષણિક સશક્તિકરણના ભાગરૂપે, નવી યોજનામાં લઘુમતી સમુદાયોના વિદ્યાર્થીઓ માટે શિષ્યવૃત્તિની જોગવાઈનો સમાવેશ થાય છે.
• સર્વ શિક્ષા અભિયાનના ડેટા અનુસાર દેશમાં શાળા બહારના બાળકોનું સૌથી વધુ પ્રમાણ મુસ્લિમ સમુદાયો (4.43%), ત્યારબાદ હિન્દુઓ (2.73%), ખ્રિસ્તીઓ (1.52%) અને અન્ય (1.26%) છે .

લઘુમતીઓના શૈક્ષણિક સશક્તિકરણ માટે કલ્યાણકારી યોજનાઓ:
• પ્રી-મેટ્રિક શિષ્યવૃત્તિ યોજના: વર્ગ 1 થી 10 સુધીના લઘુમતી વિદ્યાર્થીઓ માટે અને દરેક પસંદ કરેલ ઉમેદવાર માટે રૂ. 1,000 અને રૂ. 10,700 વચ્ચેની રેન્જ. 30% શિષ્યવૃત્તિ કન્યાઓ માટે નિર્ધારિત કરવામાં આવી હતી. 
o વર્તમાન સ્થિતિ: આ યોજના વર્ગ 1 થી 8 સુધી બંધ કરવામાં આવી છે, જે ફક્ત તેના સુધારેલા સ્વરૂપમાં વર્ગ 9 અને 10 ને આવરી લે છે.
• પોસ્ટ-મેટ્રિક શિષ્યવૃત્તિ યોજના: ધોરણ 11 અને તેથી વધુના વિદ્યાર્થીઓ માટે (પીએચ.ડી. સુધી), રૂ. 2,300 અને રૂ. 15,000 ની વચ્ચેની શિષ્યવૃત્તિ સાથે. પ્રિ-મેટ્રિકની જેમ, પોસ્ટ-મેટ્રિક યોજનાના 30% પણ છોકરીઓ માટે નિર્ધારિત કરવામાં આવ્યા હતા.
• મેરિટ-કમ-મીન્સ આધારિત શિષ્યવૃત્તિ યોજના: 2008 માં શરૂ કરાયેલ, આ યોજનામાં અંડરગ્રેજ્યુએટ અને અનુસ્નાતક સ્તરે વ્યાવસાયિક અને તકનીકી અભ્યાસક્રમોને લક્ષ્યાંકિત કરવામાં આવ્યા હતા, જેમાં 30% કન્યા વિદ્યાર્થીઓ માટે નિર્ધારિત છે. લાયક ઉમેદવારોને સંપૂર્ણ કોર્સ ફીની ભરપાઈ કરવામાં આવે છે, 
• મૌલાના આઝાદ નેશનલ ફેલોશિપ (MANF): આ યોજના એમ.ફિલ અને પીએચ.ડી.નો અભ્યાસ કરતા સંશોધન વિદ્વાનોને પાંચ વર્ષ માટે નાણાકીય સહાય પૂરી પાડે છે.
• પઢો પરદેશ: આ યોજના વિદેશમાં ઉચ્ચ શિક્ષણ માટેની વધુ સારી તકો પૂરી પાડવા માટે શરૂ કરવામાં આવી હતી, જેમાં લઘુમતી સમુદાયોના આર્થિક રીતે નબળા વર્ગના વિદ્યાર્થીઓને વિદેશમાં અભ્યાસ માટે શિક્ષણ લોન પર વ્યાજ સબસિડી આપવામાં આવી હતી.
•બેગમ હઝરત મહેલ રાષ્ટ્રીય શિષ્યવૃત્તિ: શિષ્યવૃત્તિ ઉચ્ચ માધ્યમિક શિક્ષણ માટે મેધાવી છોકરીઓ માટે હતી અને મૌલાના આઝાદ એજ્યુકેશન ફાઉન્ડેશન (MAEF) દ્વારા પ્રદાન કરવામાં આવી હતી.
• નયા સવેરા: ટેકનિકલ અને વ્યાવસાયિક અભ્યાસક્રમો અને સ્પર્ધાત્મક પરીક્ષાઓમાં પ્રવેશ માટે વિજ્ઞાન વિષયો સાથે વર્ગ 11-12ના લઘુમતી વિદ્યાર્થીઓને મફત કોચિંગ પ્રદાન કરવા.
• નઈ ઉડાન: આ એક કાર્યક્રમ હતો જે યુનિયન પબ્લિક સર્વિસ કમિશન (UPSC), સ્ટાફ સિલેકશન કમિશન (SSC) અને રાજ્ય જાહેર સેવા આયોગ (SPSC) દ્વારા લેવામાં આવતી પ્રારંભિક પરીક્ષાઓની તૈયારી કરી રહેલા લઘુમતી વિદ્યાર્થીઓને ટેકો આપતો હતો.
• મદરેસાઓ અને લઘુમતીઓને શિક્ષણ પ્રદાન કરવાની યોજના (SPEMM): તે હેઠળ માન્ય મદરેસાઓ તેમના અભ્યાસક્રમમાં વિજ્ઞાન, ગણિત, સામાજિક અભ્યાસ, હિન્દી અને અંગ્રેજી જેવા 'આધુનિક' વિષયો દાખલ કરવા માટે નાણાકીય સહાય મેળવે છે. 
•    પ્રધાન મંત્રી જન વિકાસ કાર્યક્રમ (PMJVK): 2018 માં તેની પુનઃરચનાથી, PMJVK, જે અગાઉ બહુ-ક્ષેત્રિક વિકાસ કાર્યક્રમ (MsDP) તરીકે ઓળખાતું હતું, એ શિક્ષણ અને કૌશલ્ય વિકાસ સહિત ઓળખાયેલા લઘુમતી એકાગ્રતાવાળા વિસ્તારોમાં ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર પૂરું પાડ્યું છે.