18મો ઈન્ડિયા સ્ટેટ ઑફ ફોરેસ્ટ રિપોર્ટ 2023

18મો ઈન્ડિયા સ્ટેટ ઑફ ફોરેસ્ટ રિપોર્ટ 2023

સમાચારમાં શા માટે? 
•    તાજેતરમાં, પર્યાવરણ, વન અને આબોહવા પરિવર્તન મંત્રાલયે 18મો ઈન્ડિયા સ્ટેટ ઑફ ફોરેસ્ટ રિપોર્ટ 2023 (ISFR 2023) બહાર પાડ્યો હતો. 
•    ISFR ને 1987 થી દ્વિવાર્ષિક ધોરણે ફોરેસ્ટ સર્વે ઓફ ઈન્ડિયા (FSI) દ્વારા બહાર લાવવામાં આવે છે.

ISFR 2023 ના મુખ્ય તારણો શું છે? 
•    વન અને વૃક્ષ કવર: દેશના કુલ જંગલો અને વૃક્ષોનું આચ્છાદન 8,27,356.95 km2 છે જે દેશના ભૌગોલિક વિસ્તાર (GA) ના 25.17% છે.  
•    કુલ વન કવરનો વિસ્તાર 7,15,342.61 km2 (21.76%) છે જ્યારે ટ્રી કવરનો વિસ્તાર 1,12,014.34 km2 (3.41%) છે.

•    વન અને વૃક્ષોના આવરણમાં વધારોઃ દેશના જંગલો અને વૃક્ષોના આવરણમાં 1,445.81 કિમી²નો વધારો થયો છે, જેમાં 2021ની સરખામણીમાં વન આવરણમાં 156.41 કિમી²નો વધારો થયો છે. 
•    મહત્તમ વધારો (વન અને વૃક્ષ કવર): છત્તીસગઢ (684 ચોરસ કિમી) ત્યારબાદ ઉત્તર પ્રદેશ (559 ચોરસ કિમી), ઓડિશા (559 ચોરસ કિમી) અને રાજસ્થાન (394 ચોરસ કિમી) આવે છે. 
•    મહત્તમ વધારો (ફોરેસ્ટ કવર): મિઝોરમ (242 ચોરસ કિમી) ત્યારબાદ ગુજરાત (180 ચોરસ કિમી) અને ઓડિશા (152 ચોરસ કિમી) આવે છે.  
•    સૌથી મોટો ઘટાડો: મધ્યપ્રદેશ (612.41 કિમી²) ત્યારબાદ કર્ણાટક (459.36 કિમી²), લદ્દાખ (159.26 કિમી²), અને નાગાલેન્ડ (125.22 કિમી²) આવે છે. 
•    ટોચના ત્રણ રાજ્યો: વિસ્તાર મુજબ સૌથી વધુ વન કવર ધરાવતા ટોચના ત્રણ રાજ્યોમાં મધ્યપ્રદેશ (77,073 ચોરસ કિમી) ત્યાર બાદ અરુણાચલ પ્રદેશ (65,882 ચોરસ કિમી) અને છત્તીસગઢ (55,812 ચોરસ કિમી) આવે છે. 
•    કુલ ભૌગોલિક વિસ્તારના સંદર્ભમાં વન કવરની ટકાવારીની દ્રષ્ટિએ, લક્ષદ્વીપ (91.33%) સૌથી વધુ વન આવરણ ધરાવે છે ત્યારબાદ મિઝોરમ (85.34%) અને આંદામાન અને નિકોબાર ટાપુ (81.62%) આવે છે.
•    ઉચ્ચ વન કવર: 19 રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશોમાં 33% થી વધુ ભૌગોલિક વિસ્તાર વન કવર હેઠળ છે.  
•    આમાંથી, આઠ રાજ્યો/કેન્દ્રશાસિત પ્રદેશો એટલે કે મિઝોરમ, લક્ષદ્વીપ, A&N ટાપુ, અરુણાચલ પ્રદેશ, નાગાલેન્ડ, મેઘાલય, ત્રિપુરા અને મણિપુરમાં 75% થી વધુ વન આવરણ છે. 
•    કાર્બન સ્ટોક: દેશનો વન કાર્બન સ્ટોક 7,285.5 મિલિયન ટન હોવાનો અંદાજ છે, જે 2021 ની સરખામણીમાં 81.5 મિલિયન ટનના વધારા સાથે છે. 
•    ટોચના 3: અરુણાચલ પ્રદેશ (1,021 Mt) ત્યારબાદ મધ્ય પ્રદેશ (608 Mt), છત્તીસગઢ (505 Mt) અને મહારાષ્ટ્ર (465 Mt). 
•    ભારતનો કાર્બન સ્ટોક 30.43 અબજ ટન CO2 સમકક્ષ સુધી પહોંચી ગયો છે, જે 2005ના આધાર વર્ષ કરતાં 2.29 અબજ ટન વધીને 2.5-3.0 અબજ ટનના 2030ના લક્ષ્યની નજીક છે. 
•    પ્રાદેશિક કામગીરી: પશ્ચિમ ઘાટ ઈકો-સેન્સિટિવ એરિયા (WGESA) 60,285.61 km² આવરી લે છે, જેમાં 44,043.99 km² (73%) જંગલ કવર હેઠળ છે.
•    ઉત્તરપૂર્વીય પ્રદેશમાં કુલ જંગલો અને વૃક્ષોનું આવરણ 1,74,394.70 km2 છે, જે આ રાજ્યોના ભૌગોલિક વિસ્તારના 67% છે. 
•    મેન્ગ્રોવ કવર: ભારતનું મેન્ગ્રોવ કવર 4,991.68 કિમી² છે, જે કુલ ભૌગોલિક વિસ્તારના 0.15%નું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે, 2021 થી 7.43 કિમી ચોખ્ખા ઘટાડા સાથે. 
•    ગુજરાતમાં મેન્ગ્રોવ કવરમાં 36.39 કિમી²નો ઘટાડો જોવા મળ્યો હતો, જ્યારે આંધ્ર પ્રદેશ અને મહારાષ્ટ્રમાં અનુક્રમે 13.01 કિમી² અને 12.39 કિમી²નો વધારો જોવા મળ્યો હતો.

નિષ્કર્ષ
•    18મો ઈન્ડિયા સ્ટેટ ઑફ ફોરેસ્ટ રિપોર્ટ 2023 જંગલમાં લાગેલી આગ અને મેન્ગ્રોવના નુકશાન જેવા પડકારોને સંબોધિત કરતી વખતે જંગલ અને વૃક્ષોના આવરણ, કાર્બન સ્ટોક અને જમીનના સ્વાસ્થ્યમાં સકારાત્મક વલણો દર્શાવે છે. પેરિસ એગ્રીમેન્ટ અને બોન ચેલેન્જ જેવા વૈશ્વિક આબોહવા લક્ષ્યો પ્રત્યે ભારતની પ્રતિબદ્ધતા, તેના ચાલુ સંરક્ષણ પ્રયાસોને મજબૂત બનાવે છે.